ABC opieki

1.Metody Pracy z chorymi na demencje, zespoły otępienne

Wszystkie te metody możemy stosować codziennie, w domu, wystarczy tylko chcieć…

  • Kinezyterapia, czyli oddziaływanie poprzez indywidualnie dobrane ćwiczenia fizyczne oraz ruch. Celem usprawniania ruchowego jest przede wszystkim poprawa wydolności układu krążenia, tak zwanej wydolności tlenowej, czyli aerobowej. Poza tym, ćwiczenia pozwalają na zachowanie sprawnie działającego układu mięśniowo-stawowego, poprawę równowagi, koordynacji ruchów i gibkości. Wśród aktywności fizycznych, które można zaproponować w tej grupie chorych należy wymienić ćwiczenia aerobowe. Są to ćwiczenia typu marsz (bieg raczej nie jest zalecany u osób starszych z powodu przeciążenia stawów), pływanie, jazda na rowerze. Ćwiczenia powinny być wykonywane 2–3 razy w tygodniu, przez minimum 20 minut.
  • Terapia zajęciowa to rodzaj ergoterapii, która ma za zadanie uaktywnić pacjenta poprzez wykonywanie określonych czynności mających charakter usprawniania psychicznego i fizycznego. W ramach terapii zajęciowej można prowadzić rzeźbiarstwo, tkactwo, szydełkowanie itp. Może to być też po prostu trening zmierzający do zachowania funkcji i umiejętności, których wykonywanie nie zostało jeszcze zaburzone przez proces otępienny (poruszanie się, ubieranie się, toaleta, golenie się, jedzenie, ćwiczenia manualne, kontrola zwieraczy itp.). Terapia zajęciowa może być skuteczna w zapobieganiu upadkom, bierności, a w finalnym okresie zmianom otępiennym oraz unieruchomienia w łóżku, odleżynom i infekcjom.
  • Zajęcia relaksacyjne jest to forma psychoterapii uzyskiwanej dzięki ćwiczeniom. Celem tych ćwiczeń jest rozładowanie stanu napięcia psychofizycznego i mięśniowego (w ciągu dnia) bądź świadome, ukierunkowane obniżenie aktywności mentalnej (zazwyczaj wieczorem).
  • Muzykoterapia jest metodą wielorakiego wpływu muzyki i jej elementów na ustrój psychofizyczny człowieka .
    U osób z zespołem otępiennym prowadzić można zarówno formę bierną muzykoterapii (czyli słuchanie) oraz formę czynną (gra na prostych instrumentach, taniec, wspólne śpiewanie). Odpowiednio dobrana muzykoterapia jest jedną z ulubionych przez starsze osoby form usprawniania. Poza możliwością zmiany nastroju chorego, muzyka potrafi zachęcić do manifestowania uczuć, dostarczyć rytmicznych bodźców do aktywności ruchowej. Wspólny śpiew lub taniec pomaga rozładować lęki i frustracje oraz nawiązywać kontakty z innymi.
  • Terapia reminiscencyjna to oddziaływanie na psychikę chorego poprzez wspominanie najważniejszych doświadczeń osobistych. W czasie zajęć wykorzystuje się dostępne materiały, takie jak zdjęcia, pamiętniki, pamiątki, dźwięki, zapachy, dekoracje i wystroje wnętrz z okresu młodości pacjentów. Stymulacja obszarów w mózgu związanych z tak zwanymi „kotwicami pamięci”, czyli zapamiętanymi i wielokrotnie powtarzanymi wspomnieniami, łagodzi zaburzenia zachowania, poprawiać może pamięć i orientację w przestrzeni. Terapeuci stosujący tę metodę wskazują na możliwość odwołania się chorych do doświadczeń z przeszłości, kiedy np. potrafi li sprostać trudnym wyzwaniom, na źródło poprawy samooceny i stymulacji do wypowiadania się na forum, czyli podtrzymywania więzi społecznych. Czas spędzony na wspominaniu dobrych chwil jest dla tych chorych wartościowym sposobem spędzania czasu.

Podsumowanie:
Wiadomo, że tylko poprzez indywidualnie dostosowany, kompleksowy trening można osiągnąć 3 zasadnicze cele: poprawić jakość życia tych chorych, wpłynąć pozytywnie na ich samodzielność oraz stan psychiczny. Część badań dowodzi, że prawidłowo, z pełnym zaangażowaniem prowadzony program usprawniania i postępowania pozafarmakologicznego, podnosi nie tylko jakość życia chorych, ale również ich opiekunów.

Wyniki badań wykazały, że nawet w sytuacji uszkodzenia mózgu w chorobie Alzheimera istnieje możliwość tworzenia nowych sieci neuronalnych, uczenia się oraz zdobywania nowych umiejętności. 

2. Kręgosłup opiekunki a podnoszenie pacjenta

Opieka nad osobą leżącą, poruszającą się na wózku inwalidzkim lub w inny sposób niepełnosprawną ruchowo nie należy do łatwych zadań. Szczególnie w zakresie przemieszczania chorego może sprawiać wiele trudności. Opiekunowie tych pacjentów są narażeni na wysokie ryzyko występowania urazów przeciążeniowych kręgosłupa, dlatego też muszą zwracać baczną uwagę na to, w jaki sposób podnoszą i przemieszczają swoich podopiecznych. Wykwalifikowani specjaliści w dziedzinie rehabilitacji, zalecają szczególną ostrożność w sytuacjach transferu osób niepełnosprawnych ruchowo. Opiekunowie tych pacjentów muszą mieć świadomość tego, jak bardzo ich codzienna praca wpływa na stan i kondycję ich kręgosłupów.

Często, w nieświadomy sposób wykonują oni ruchy i czynności, które prowadzą do urazów. Wśród takich zachowań wyróżnia się m.in.:

  • nagłe podnoszenie przedmiotów,
  • niewłaściwe schylanie się,
  • gwałtowne wstawanie z łóżka (np. na nocne wezwania podopiecznego),
  • dźwiganie podopiecznego niezgodnie z zalecaną techniką,
  • chodzenie na bosaka…

Te i inne zachorowania, powtarzane w codziennych obowiązkach, zdecydowanie przeciążają kręgosłup opiekunki i systematycznie prowadzą do rozwoju problemów z kręgosłupem. W pracy opiekuna osoby leżącej/nieporuszającej się samodzielnie trudno wyeliminować podnoszenie chorego. Chociażby czynności pielęgnacyjne wymagają transferu podopiecznego z łóżka na wózek lub krzesełko pod prysznic. Każda opiekunka wie najlepiej, że podnoszenie pacjenta (nawet niezależnie od jego wagi) wymaga wysiłku, sprytu ruchowego oraz znajomości technik ułatwiających to zadanie. Warto zatem zapoznać się z radami specjalistów w zakresie prawidłowego (korzystnego zarówno dla zdrowia opiekunki jak i podopiecznego) podnoszenia osób niepełnosprawnych ruchowo.

Złote zasady, które minimalizują ryzyko wystąpienia niepożądanych schorzeń i problemów z kręgosłupem opiekuna to:

  • Nigdy nie podnoś podopiecznego na wyprostowanych nogach z wygiętym kręgosłupem! Rób to na ugiętych kolanach i z wyprostowanymi plecami.
  • Minimalizuj odległość pomiędzy sobą a podnoszonym podopiecznym.
  • Staraj się obciążać kręgosłup w sposób równomierny (rozkładaj ciężar na obie strony ciała i utrzymuj postawę na szeroko rozstawionych stopach).
  • Nie pozwalaj, by pacjent, podczas manewru przenoszenia obejmował cię za szyję (ryzyko urazu kręgosłupa szyjnego) – lepiej, by objął cię w pasie.
  • Podpierając swoje kolano o łóżko podopiecznego, zmniejszasz ciężar odczuwany przez twój kręgosłup.
  • Unikaj pochyleń na boki i skrętów tułowia.
  • Podczas podnoszenia pacjenta używaj mięśni nóg i bioder zamiast mięśni górnej połowy ciała, najpierw zginając, a następnie powoli rozprostowując kolana.
  • Nie wykonuj gwałtownych ruchów i szarpnięć.

Podnoszenie podopiecznego powinno zostać poprzedzone udzieleniem mu informacji o zamiarze wykonania danych czynności, np. teraz opuścimy nogi, teraz obejmij mnie w pasie, teraz przesuniemy się do krawędzi łóżka… Prawidłowo wykonane techniki chwytu i noszenia dają podopiecznym poczucie bezpieczeństwa, a samej opiekunce ułatwiają pracę, minimalizując ryzyko wystąpienia uszczerbku na zdrowiu jej kręgosłupa.

Kiedy zaczyna się choroba przeciążeniowa…

Opieka nad osobą leżącą bądź mającą trudności w samodzielnym poruszaniu się może stać się przyczyną urazów kręgosłupa opiekunki. Objawy choroby przeciążeniowej są sygnałem, że czas najwyższy zadbać o swoje zdrowie. Pierwszym symptomem, który powinien zmobilizować opiekuna do większej dbałości o własne zdrowie jest ból kręgosłupa. Często, choroba przeciążeniowa objawia się jednak w innych częściach ciała. Zniekształcenie kręgów i krążków międzykręgowych może prowadzić do ucisku nerwów i odczuwania takich dolegliwości jak:

  • niedowłady/zaburzenia czucia w dłoniach/stopach,
  • bóle stawów,
  • ochłodzenie/sinienie palców kończyn górnych i dolnych,
  • bóle głowy,
  • szumy w uszach,
  • nudności.

Objawy choroby przeciążeniowej mogą pojawiać się stopniowo, na skutek wielu, powtarzających się, krótkotrwałych przeciążeń bądź nagle – wskutek silnego, gwałtownego urazu. Aby zapobiec rozwojowi choroby i zmniejszyć nasilenie jej objawów, warto zapoznać się z technikami podnoszenia podopiecznych, a także zadbać o swój kręgosłup w czasie wolnym – preferowany jest aktywny wypoczynek (szybki marsz, spacer z kijkami, ruch na świeżym powietrzu).

3. Jak zorganizować czas seniorowi

Opieka nad osobą starszą nie sprowadza się jedynie do przyrządzania/podawania posiłków i lekarstw oraz dbania o gospodarstwo domowe. W zakres zadań opiekuńczych nad seniorem mieści się także organizowanie mu czasu. Zachęcanie do rozmaitych zajęć i aktywizowanie podopiecznego ma ogromne znaczenie i nie wolno o tym zapominać.

Przystępując do planowania czasu seniora, należy najpierw dokonać oceny jego:

  • stanu zdrowia,
  • możliwości,
  • zainteresowań,
  • potrzeb,
  • przyzwyczajeń,

Indywidualne, holistyczne podejście do organizowania seniorowi czasu powinno uwzględniać także dotychczasowy tryb życia podopiecznego. Nie wolno przy tym zapominać także o kontekście kulturowym społeczności, w której podopieczny funkcjonował od zawsze.

Czas poza domem

Formy spędzania czasu seniora są przede wszystkim uzależnione od jego kondycji fizycznej, możliwości ruchowych i zdrowia. Im więcej ruchu w ciągu dnia, tym lepiej. O ile, pozwala na to zdrowie podopiecznego, warto wychodzić z nim na spacery na świeżym powietrzu (także na wózku). Idealną wręcz sytuacją jest opieka nad w pełni sprawnym ruchowo seniorem. Należy wówczas zachęcać go do spacerów w różne miejsca, nie tylko pobliski park czy alejki osiedlowe, ale także bardziej odległe miejsca (np. kawiarenki w centrum miasta, wystawy prac artystycznych na ulicach, kluby seniora, itp.). Wszystko, co może sprawić seniorowi przyjemność i dać poczucie pełnego kontaktu ze światem. Izolacja w mieszkaniu podopiecznego to często największa trauma, z którą musi się on zmagać.Jeśli spacery na świeżym powietrzu nie są możliwe, wskazany jest ruch po mieszkaniu. Brak przeciwwskazań medycznych do przemieszczania się seniora powinien być wykorzystany jako główny walor – ruch to podstawowa forma aktywizowania ciała.

Czas spędzany w domu – umysłowe aktywizowanie podopiecznego

Nie zawsze możliwe jest organizowanie czasu seniora na świeżym powietrzu. Gdy podopieczny nie jest samodzielny ruchowo, opiekunka musi wykazać się szczególną kreatywnością i zaangażowaniem w aktywizowanie umysłowe seniora.Czynności takie jak oglądanie telewizji czy słuchanie radia, nie powinny być jedynym sposobem na spędzanie czasu osoby starszej. Nie znaczy to jednak, że jest to zła forma rozrywki. Warto wykorzystywać wspólne oglądanie programów do pobudzania procesów myślowych podopiecznego, np. zadając pytania o fabułę filmu, ulubionego aktora, zachęcając do wyrażenia własnej opinii na temat poruszony w programie.

Inne sposoby organizowania czasu seniora:

  • czytanie książek, gazet, czasopism,
  • rozwiązywanie zagadek, łamigłówek, krzyżówek,
  • wspólne przygotowywanie spotkań rodzinnych, świątecznych,
  • gra w szachy, warcaby,
  • oglądanie albumów rodzinnych (zarówno seniora jak i opiekunki),
  • śpiewanie ulubionych piosenek, słuchanie muzyki.

Organizując czas seniorowi, warto mieć na uwadze jego preferencje, potrzeby i zainteresowania. Opiekun musi liczyć się ze zdaniem seniora. Czasem, podopieczny może potrzebować zwyczajnie chwili w samotności i ciszy, a czasem wręcz przeciwnie – spotkać się z ludźmi lub podyskutować. Motywowanie osoby starszej do aktywności fizycznej i społecznej może przynieść zadziwiające skutki. Senior, który cieszy się dobrym samopoczuciem psychicznym, z pewnością zaangażuje się w rozmaite formy spędzania czasu.

4. Brak apetytu i pragnienia u seniora

Wraz z wiekiem, na skutek starzenia się podwzgórza mózgu, ośrodki głodu i sytości ulegają zaburzeniom. Osoba starsza rzadziej może odczuwać potrzebę jedzenia i picia. Ponadto, na brak apetytu i pragnienia wpływać mogą takie czynniki jak:

  • problemy z przeżuwaniem (niekompletne uzębienie, niewłaściwie zamocowana proteza, itp.) i połykaniem (dysfagia towarzysząca np. chorobie Parkinsona lub jako jeden ze skutków udaru mózgu),
  • zaburzenia trawienia,
  • choroby,
  • czynniki społeczne (np. osamotnienie, śmierć małżonka),
    nieprawidłowo zażywane środki uspokajające lub nasenne,
  • leki,
  • spowolniona przemiana materii,
  • zmniejszenie masy mięśniowej (spadek zapotrzebowania energetycznego),
  • wstyd spowodowany drżeniem rąk i niezdarnością.

Wiele z powyższych przyczyn można wyeliminować i pomóc osobie starszej w prawidłowym odżywianiu. Jeśli senior nie ma apetytu z powodu problemów stomatologicznych, opiekun powinien umówić go na wizytę u dentysty, natomiast jeśli podopieczny cierpi z powodu zaburzeń połykania, konieczna jest diagnostyka specjalisty, a następnie, prawdopodobnie zmiana konsystencji diety. Brak apetytu i odmowa jedzenia mogą być spowodowane psychiczną blokadą wywołaną uczuciem wstydu z własnej niezdarności. Taki fakt należy jak najszybciej „wyprostować”, a pomocne w tym jest empatyczne i właściwe podejście opiekunki.

Brak pragnienia

Jedną ze zmian, które zachodzą w starzejącym się organizmie jest osłabienie zdolności odczuwania pragnienia. Niedostarczenie odpowiedniej ilości płynów działa negatywnie na funkcje mózgu, nerek i serca. Osoby starsze powinny przyjmować minimum 1,5 litra płynów dziennie. Zbyt mała ilość płynów w diecie może objawiać się:

  • wysuszonymi śluzówkami,
  • suchą skórą,
  • zawrotami głowy,
  • zatwardzeniem,
  • infekcjami dróg moczowych,
  • utratą przytomności.

Jak radzić sobie z brakiem pragnienia u podopiecznego?

Brak pragnienia należy przezwyciężać wszelkimi sposobami. Warto przemycać do diety seniora produkty bogate w wodę – arbuzy, melony, ogórki, pomidory. Do każdego posiłku należy podawać picie. Popołudniową herbatę lub kawę można uczynić swego rodzaju rytuałem, który umila czas, a przy okazji wspomaga nawadnianie seniora. Dobrze też
zachęcać osobę starszą do spożywania zup. Ponadto, warto rozstawiać w kilku miejscach w mieszkaniu butelki z wodą, napojem, dzbanki z piciem, tak, aby podopieczny miał je w zasięgu wzroku i ręki.